နိဒါန်း
မြန်မာလူမျိုးတို့၏ နေ့စဉ်စားသုံးနေသည့် ဟင်းလျာများတွင် မပါမဖြစ် ပစ္စည်းတစ်ခုမှာ “ချင်း”သီးနှံပင်ဖြစ်ပါသည်။ ချင်းသီးနှံကို လူသားတို့အတွက် ကျန်းမာရေးအထူးကောင်း မွန်စေပြီး အထူးသဖြင့် အာရှနွယ်ဖွား တိုင်းရင်းသားများ အများဆုံး စားသုံးကြသော သီးနှံတစ်မျိုးဖြစ်သည်။ ချင်းကို အာရှ နွယ်ဖွားများ၏ ခန္ဓာကိုယ်အပေါ် ကောင်းကျိုးသက်ရောက်မှုရရှိစေရန်အတွက် ရာစုနှစ်များစွာကတည်းက စားသုံးလာသည့် သီးနှံတစ်မျိုးဖြစ်ပါသည်။
ချင်း ကိုဟင်းခတ်အမွှေးအကြိုင်အတွက်သာမက အချိုရည်များ၊ ဖြည့်စွက်စာများနှင့် ဆေး ဝါးကုန်ကြမ်းပစ္စည်းများအဖြစ်အသုံးပြုရကြောင်းသိရှိရသည်။ အခုအခါ ချင်းစိုက်ပျိုးသည့်နိုင်ငံ အချို့က ပို့ကုန်အဖြစ်တင်ပို့ကြပြီး Re-export အဖြစ်တင်ပို့နေကြောင်းလည်းသိရှိရပါသည်။ ထို့အတွက်ကြောင့် မြန်မာ့တောတောင်ရေမြေသဘာဝနှင့် ကိုက်ညီသော ချင်းစိုက်ပျိုးထုတ်လုပ်ပြီး ပြည်တွင်းစားသုံးမှုမှ ပိုလျှံသည်များကို ပြည်ပသို့ တင်ပို့နိုင်ရေးသည် လွန်စွာအရေးကြီးလှပါသည်။
မူလထွက်ရှိသည့်ဒေသ
ချင်း၏မူရင်းဒေသမှာ အရှေ့တောင်အာရှဖြစ်ကြောင်း သိရှိရသည်။ ၂၀၂၀ ခုနှစ်တွင် တစ်ကမ္ဘာလုံး၏ ချင်းစိုက်ပျိုးထွက်ရှိမှုမှာ ၄.၃ မက်ထရစ်တန် ထွက်ရှိပြီး အိန္ဒိယနိုင်ငံ၏ ထွက်ရှိမှုမှာ တစ်ကမ္ဘာလုံး၏ ၄၄ရာခိုင်နှုန်း ထွက်ကြောင်း သိရှိရပါသည်။ အိန္ဒိယနိုင်ငံမှ ၁.၈ မက်ထရစ်တန်၊ နိုက်ဂျီးရီးယားနိုင်ငံမှ ၀.၇ မက်ထရစ်တန်၊ တရုတ်နိုင်ငံမှ ၀.၆၁ မက်ထရစ်တန်၊ နီပေါမှ ၀.၂၉ မက်ထရစ်တန်၊ အင်ဒိုနီးရှားမှ ၀.၁၈ မက်ထရစ်တန်၊ ထိုင်းနိုင်ငံမှ ၀.၁၆ မက်ထရစ်တန် စိုက်ပျိုးထွက်ရှိကြောင်း သိရှိရပါသည်။
ကမ္ဘာ့နိုင်ငံများတွင် ချင်းအများဆုံးစားသုံးသည့်နိုင်ငံများမှာ အိန္ဒိယ၊ အင်ဒိုနီးရှား၊ နီပေါ၊ နိုက်ဂျီးရီးယား၊ တရုတ်၊ ဂျပန်၊ ထိုင်း၊ ပါကစ္စတန်၊ အမေရိကန်၊ ဘင်္ဂလားဒေ့ရှ်နိုင်ငံတို့တွင် စိုက်ပျိုး စားသုံးကြသည်။ ဉပမာ - တရုတ်နိုင်ငံကဲ့သို့ နိုင်ငံကြီးများမှ အိမ်နီးချင်းနိုင်ငံငယ်များမှ ချင်းများဝယ် ယူစုဆောင်း၍ ၎င်းတို့စားသုံးပြီး ပိုလျှံသည့် “ချင်း” များကိုတန်ဖိုးမြှင့် ထပ်မံမွမ်းပြင်ဆင်ပြီး ပြန်လည်တင်ပို့ရောင်းချလျက် ရှိကြောင်းသိရှိရပါသည်။ အထူးသဖြင့် အနောက်နိုင်ငံရောက် အာရှတိုက်သားများ၏ အဓိကအစားအစာများတွင် “ချင်း” သည်မပါမဖြစ် သီးနှံဖြစ်ပြီး ဈေးကောင်းရရှိသည့်အတွက်ကြောင့်လည်း မြန်မာနိုင်ငံအနေဖြင့် အဆိုပါအနောက်နိုင်ငံဈေးကွက် များသို့ ထိုးဖောက်နိုင်ရေးအတွက် ကြိုးစား ဆောင်ရွက်ကြရမည်ဖြစ်ပါသည်။
မြန်မာနိုင်ငံမှ ထွက်ရှိသည့်ဒေသ
မြန်မာနိုင်ငံတွင် ချင်းကို နေရာဒေသအနှံ့အပြား စိုက်ပျိုးနိုင်ပြီး ရှမ်းပြည်နယ်တွင် အများဆုံး စိုက်ပျိုးထွက်ရှိသည်။ အဓိကအများဆုံးစိုက်ပျိုးထွက်ရှိသည့်ဒေသမှာ ရှမ်းပြည်နယ် တောင်ပိုင်းရှိ ပင်လောင်း၊ ကလော၊ ဟိုပုံး၊ ပင်လောင်း၊ ပင်းတယနှင့် တောင်ကြီးမြို့နယ်တို့ ဖြစ်ပြီး၊ ချင်းပြည်နယ်၊ မန္တလေးတိုင်းဒေသကြီးနှင့် ဧရာဝတီတိုင်းဒေသကြီးတို့တွင် အနည်းငယ်စိုက်ပျိုးထွက်ရှိကြောင်း သိရှိရပါသည်။ ထိုဒေသများမှတစ်ဆင့် မြန်မာနိုင်ငံအတွင်းသို့ ဖြန့်ဖြူး ရောင်းချလျက်ရှိကြောင်း တွေ့ရှိရသည်။ တောင်ပေါ်ဒေသနှင့် မြေပြန့်ဒေသမှ ထွက်ရှိသော ချင်း၏ အရည်အသွေး အနှစ်သာရ အနည်းငယ်ကွာခြားမှုရှိသည်။ တောင်ပေါ်ဒေသထွက်ချင်းသည် ကျစ်လစ်၍ အသာမပြီး အနံ့ပိုမို ပြင်းထန်၍ မြေပြန့်ဒေသထွက်ချင်းသည် ကြီးမား၍ အသားပွပြီး အနံ့ပြင်းထန်မှုမရှိကြောင်း တွေ့ရှိရပါသည်။
အာဟာရဓာတ်ပါဝင်မှု
ချင်းကို အဓိကအားဖြင့် ရေ ၇၉ရာခိုင်နှုန်း ဖြင့် ဖွဲ့စည်းထားပါသည်။ ၎င်းတွင် ကာဗို ဟိုက်ဒရိုက် ၁၈ရာခိုင်နှုန်းပါဝင်ပြီး ပရိုတင်းဓာတ် ၂ ရာခိုင်နှုန်းနှင့် အဆီပါဝင်မှု ၁ရာခိုင်နှုန်း နည်းပါး ပါဝင်ပါသည်။ ၁၀၀ ဂရမ်စားသူတိုင်းအတွက် ဂျင်းသည် ခန့်မှန်းခြေအားဖြင့် ၃၃၄ ကယ်လိုရီ ရရှိပြီး ချင်းတွင် ဗီတာမင် B1, B2, B3, B5, B6, B9, E, မဂ္ဂနီဆီယမ်၊ ပိုတက်စီယမ်၊ ကယ်လ်စီယမ်၊ သံဓာတ်၊ ဇင့်၊ ဖော့စဖရပ်နှင့် ဆိုဒီယမ်တို့ ကြွယ်ဝစွာ ပါဝင်သည်။ ထို့ကြောင့် “ချင်း” ကိုစားသောက် ကုန်ပစ္စည်းများအပြင် ဆေးဝါးကုန်ကြမ်းပစ္စည်းများအဖြစ် အသုံးဝင်သော သီးနှံဖြစ်ပါသည်။
အသုံးပြုပုံ
ပြုတ်ရည်နှင့် အစားအစာများ၏ အနံ့နှင့် အရသာအတွက် အသုံးပြုကြသည်။ အများအား ဖြင့် မှည့်သောအမြစ်များ၊ အမှုန့်ခြောက်များ၊ ချင်း ဆီ သို့မဟုတ် အမြစ်ထုတ်ယူမှုတို့ကို စီးပွားဖြစ် ဆောင်ရွက်လျက်ရှိသည်။ ချင်းပါဝင်သော အာရှ ဆော့စ်များ၊ ဆိုဒါ၊ နံသာမျိုးအရောများ၊ အမွှေး အကြိုင်နှင့် အနာရောဂါပျောက်ကင်းစေနိုင်သည့် အမှုန်ခြောက်များ အပြည့်အဝဖော်ဆောင် အသုံးပြုကြသည်။ အချို့သောနိုင်ငံများတွင် ချင်းမှ ဆေးဝါးအမျိုးမျိုးထုတ်လုပ်ကြပြီး အချို့ကို ဖြည့်စွက်စာအဖြစ်ထုတ်လုပ်ကြကြောင်းသိရှိရပါသည်။ ဂျပန်လူမျိုးတို့၏ အစားအစာတစ်မျိုးဖြစ် သော “ရှုသျှီ”ပြုလုပ်ရာတွင် အဓိကကုန်ကြမ်းတစ်မျိုးတွင် “ ချင်း” သီးနှံပါဝင်ကြောင်းသိရှိရပါ သည်။
မြန်မာနိုင်ငံတိုင်းရင်းသားလူမျိုးအချို့သည် “ ချင်း”ကို နှာစေးချောင်းဆိုးပျောက်ဆေးအ ဖြစ်ယနေ့တိုင် ယုံကြည်စွာသုံးစွဲလျက်ရှိကြပါသည်။ ထို့အပြင် ချင်းလူမျိုးတို့၏ ဆာဗူးသီးရိုးရာ အစားအစာတွင် အဓိကဟင်းလျာအဖြစ် အသားနှင့် “ ချင်း” ကိုရောနှောထောင်းစားလေ့ရှိသည်။ “ချင်း ” သည် မကောင်းဆိုးဝါးများက မကပ်နိုင်ကြောင်းအယူအဆများလည်း တောင်ပေါ်ဒေသ အချို့တွင် ယနေ့တိုင်ယုံကြည်ကြသဖြင့် အိမ်တိုင်းတွင် ဆောင်ထားလေ့ရှိကြပါသည်။
ချင်း၏ အကျိုးကျေးဇူးများ
ချင်းတွင်ပါဝင်သော sesquiterpenesနှင့် ဓာတ်တိုးဆန့်ကျင်သည့်ပစ္စည်း antioxidants ပါဝင်မှုကြောင့် ကိုယ်ခံစွမ်းအားကို မြှင့်တက်စေခြင်းကြောင့် နှာစေး၊ နှာပိတ်စသည့် အအေးမိ တုပ်ကွေးဝေဒနာနှင့် ဖျားနာကိုက်ခဲခြင်း ရောဂါလက္ခဏာများကို သက်သာပျောက်ကင်းစေခြင်း၊ အရိုးအဆစ်များ ရောင်းရမ်းခြင်းနှင့် အဆစ်အမြစ်များ ကိုက်ခဲမှုများကို သက်သာစေခြင်း၊ ကြွက်သားနာကျင်မှုကို သက်သာစေခြင်း၊ အစာမကြေ ရင်ပြည့်ရင်ကယ်ဖြစ်ခြင်းကို သက်သာ စေခြင်း၊ ကိုယ်အလေးချိန်ကို ထိန်းညှိပေးခြင်း၊ မိန်းခလေးများ ဓမ္မတာလာချိန်တွင် နာကျင်ကိုက် ခဲခြင်းကို လျော့နည်းစေခြင်း၊ ဗက်တီးရီးယားပိုးများကို သေစေနိုင်ခြင်းနှင့် နှလုံးသွေးကြောဆိုင် ရာ ရောဂါလက္ခဏာများမှ ကာကွယ်ပေးနိုင်သည့်အစွမ်းသတ္တိများ ပေးစွမ်းနိုင်ပါသည်။
ဈေးကွက်အလားအလာ
ကမ္ဘာပေါ်တွင် ချင်း အများဆုံးတင်ပို့သည့်နိုင်ငံများမှာ တရုတ်၊ အိန္ဒိယ၊ နိုက်ဂျီးရီးယား၊ ဂျာမနီ၊ နယ်သာလန်၊ ယူနိုက်တက်ကင်းဒမ်း၊ ဗီယက်နမ်၊ စပိန်၊ ပြင်သစ်နှင့် ပါကစ္စတန်နိုင်ငံတို့ ဖြစ်ကြောင်း သိရှိရပါသည်။ မြန်မာနိုင်ငံတွင် ချင်းစို (သို့) ချင်းစိမ်း(Fresh Ginger)နှင့် ချင်းခြောက် (Dried Ginger) နှစ်မျိုးရှိရာမှ ချင်းစို (သို့) ချင်းစိမ်းကို အအေးဗူး (Cool Box) များဖြင့် ပင်လယ် ရေကြောင်းနှင့် နယ်စပ်ဒေသများမှ တင်ပို့၍ ဈေးကွက်ရရှိလျက်ရှိကြောင်း သိရှိသည်။ WITS (World Integrated Trade Solutions) ၏ ဖော်ပြချက်အရ ၂၀၂၁ ဘဏ္ဍာနှစ်တွင် ချင်းတန်ချိန် ၅၀၃၅၇၁ တန် ပမာဏအား မြန်မာနိုင်ငံအပါအဝင် တရုတ်၊ နယ်သာလန်၊ အိန္ဒိယ၊ ပီရူးနှင့် ထိုင်းနိုင်ငံများက အများဆုံးတင်ပို့ခဲ့ကြောင်း သိရှိရပါသည်။ ၂၀၂၂ ဘဏ္ဍာနှစ်တွင် မြန်မာနိုင်ငံမှ တရုတ် နိုင်ငံသို့ မူဆယ်နယ်စပ်စခန်းမှ တင်ပို့နိုင်မှုမှာ ဩဂုတ်လတွင် ချင်းခြောက်တန်ချိန် ၁၉၄ တန်၊ စက်တင်ဘာလတွင် ၃၂ တန်နှင့် ဒီဇင်ဘာလတွင် ၁၇ တန်အထိ ရှိကြောင်း သိရှိရပါသည်။ မြန်မာနိုင်ငံမှ ချင်းတင်ပို့မှု၏ ၆၈ ရာခိုင်နှုန်းသည် ထိုင်း၊ ဘင်္ဂလားဒေ့ရှ်၊ တရုတ်၊ သီရိလင်္ကာနှင့် အိန္ဒိယ နိုင်ငံများသို့ တင်ပို့ခြင်း ဖြစ်ကြောင်း သိရှိရပါသည်။
နိဂုံး
မြန်မာနိုင်ငံတွင် နေရာအတော်များများတွင် စိုက်ပျိုးနိုင်သော “ ချင်း”ကို တိုးချဲ့စိုက်ပျိုး သင့်ပါသည်။ ထို့အပြင် “ချင်း” အထွက်တိုးတက်လာစေရေးလည် စိုက်ပျိုးရေးနည်းစနစ်ပြုပြင် သင့်သည်များလည်း ဆောင်ရွက်သင့်ကြောင်း အကြံပြုလိုပါသည်။ အကြောင်းမှာ “ ချင်း”အစို၊ အခြောက်များသည် ဈေးကွက်တွင် ဝယ်လိုအားမြင့်နေခြင်းကြောင့်ဖြစ်ပါသည်။ ဖြစ်နိုင်ပါက တန်ဘိုးမြင့်ထုတ်ကုန်အဖြစ် ထုတ်လုပ်၍ ကမ္ဘာ့ဈေးကွက်သို့ ထိုးဖောက်၍ ရနိုင်သော သီးနှံဖြစ် ကြောင်းလည်း တွေ့ရှိရပါသည်။
တိုင်းဒေသကြီးနှင့် ပြည်နယ်များတွင် ဈေးကွက်စောင့်ကြည့်စစ်ဆေးရေးလုပ်ငန်းများ ဆောင်ရွက်နေသည့် စစ်ဆေးရေးမှူးများနှင့် ဝန်ထမ်းများအနေဖြင့် မိမိတို့ဒေသများတွင် “ချင်း” စိုက်ပျိုးထုတ်လုပ်မှုတိုးမြှင့်ရန်နှင့် ဈေးကွက်တင်ပို့နိုင်ရေး စည်းရုံးခြင်းများ ဆောင်ရွက်သင့် ကြောင်း အကြံပြုလိုပါသည်။
ဤသို့ဆောင်ရွက်မည်ဆိုပါက ဈေးကွက်စောင့်ကြည့်စစ်ဆေးခြင်းလုပ်ငန်းလည်း ဆောင် ရွက်နိုင်သကဲ့သို့ ပြည်တွင်းစီးပွားရေးမြှင့်တင်နိုင်ရေးအတွက် ဆောင်ရွက်နိုင်မည်ဖြစ်ပြီး တိုင်းပြည် အတွက် နိုင်ငံခြားဝင်ငွေလည်း တစ်ဖက်တစ်လမ်းမှ ရှာဖွေပေးရာလည်းရောက်မည် ဖြစ်ပါကြောင်း ရေးသားဖော်ပြပါသည်။
DOCA(ပြည်ထောင်စုနယ်မြေ)