ဝါတွင်းကာလပြီးဆုံး၍ နေရာအနှံ့တွင် ကြားနေရသော သီချင်းသံကား “ဘုံကထိန် ဘုံကထိန်…..ဘုံကထိန်လှည့်လို့လာ”စသော သီချင်းသံများပင်ဖြစ်သည်။ ထိုသီချင်းသံသည် ဗုဒ္ဓ ဘာသာ မြန်မာလူမျိုးတို့ နှစ်စဉ်နှစ်တိုင်းကျင်းပမြဲဖြစ်သော ကထိန်ပွဲကျင်းပသည့် ရာသီ ရောက်ခြင်း ကို နှိုးဆော်လိုက်ခြင်းပင်ဖြစ်သည်။ မြန်မာနိုင်ငံအရပ်ရပ်ရှိ ကျေးရွာ၊ ရပ်ကွက်၊ မြို့အလိုက် အသင်းအဖွဲ့များ စုပေါင်း၍ ကထိန်ပွဲအတွက် စီစဉ်နေကြသည်။ ကထိန်ပွဲကျင်းပသည့်ကာလ သည် သီတင်းကျွတ်လပြည့်ကျော် ၁ ရက်မှ တန်ဆောင်မုန်းလပြည့်နေ့အထိဖြစ်သည်။
တန်ဆောင်မုန်းလသည် အညာကျေးလက်ရှိတောင်သူများ မိုးဦးသီးနှံသိမ်းဆည်း ပြီးချိန်ဖြစ် ၍ ဆောင်းသီးနှံများအောင်မြင်ဖြစ်ထွန်းသည့်လဖြစ်သောကြောင့် “တောင်သူ ရွှင်ပြုံး တန်ဆောင် မုန်း”ဟူ၍လည်းကောင်း၊ မိုးရာသီအကုန် ဆောင်းရာသီအကူး ကြားကာလဖြစ်သောကြောင့် “မိုးလအဆုံး တန်ဆောင်မုန်း”ဟူ၍လည်းကောင်း၊ မြက်ခင်းပြင်ပေါ်၌ နှင်းရည်များ ကျရောက်နေ သောကြောင့် “ချမ်းစ တန်ဆောင်မုန်း”ဟုလည်းကောင်း၊ ကောက်ကြီးစပါးများ စပါးနှံ မထွက် မီ စပါးနှံဖြစ်မည့်အလိပ်ကို “ဖုံးတုန်းလုံးတုန်း တန်ဆောင်မုန်း”ဟုလည်းကောင်း အမျိုးမျိုး ခေါ် ဝေါ်လေ့ရှိကြသည်။
တန်ဆောင်မုန်း၏အဓိပ္ပာယ်ကို ဖွင့်ဆိုရာတွင် တန်ဆောင်မှုန်းဖြစ်သည်။ “တန်ဆောင်” မှာ မီးရှူးမီးတိုင်ဖြစ်ပြီး “မှုန်း”မှာ ပျံ့နှံ့စေခြင်းဟု အဓိပ္ပာယ်ရ သည်။ ထိုဝေါဟာရနှစ်ခု ပေါင်းစပ် လိုက်လျှင် “ဆီမီးတိုင်များ နေရာအနှံ့ထွန်းလင်းနေသည်”ဟု ဆိုလိုသောကြောင့် မီးထွန်းပွဲကို ရည်ညွှန်းသည်။ တန်ဆောင်မုန်းလအကြောင်းကို စာဆိုကင်းဝန်မင်းကြီးက “တန်ဆောင်ဗြိစ္ဆာ၊ ကြတ္တိကာ၊ ရောင်ဝါရှိန်လို့ဖြိုး၊ ခဝဲပွင့်ချိန်၊ ခင်းကထိန်၊ ရွှေအိမ်ပိုင်လည်းစိုး”ဟု သံပေါက်ကဗျာ ဖြင့်ဖွဲ့ဆိုခဲ့သည်။ တန်ဆောင်မုန်းလကို ဗေဒင်အခေါ်အဝေါ်အရ ဗြိစ္ဆာရာသီဟု ခေါ်ပြီး စန်းယှဉ် နက္ခတ်မှာ ကြတ္တိကာနက္ခတ်(ဖျောက်ဆိပ်ကြယ်)ဖြစ်သည်။ ရာသီအရုပ်မှာ ကင်းမြီးကောက် ရုပ် ဖြစ်ပြီး ရာသီပန်းမှာ ခဝဲပန်းဖြစ်သည်။ထိုအရာများသည် တန်ဆောင်မုန်းလ ၏ အမှတ်သင်္ကေတ များပင်ဖြစ်သည်။
ဗုဒ္ဓဘာသာမြန်မာလူမျိုးတို့သည် ပြက္ခဒိန်နှစ်တစ်နှစ်လုံး လအလိုက် အလှူအတန်းများ ပြုလုပ်သည့်ပွဲတော်များကျင်းပကြသည်။လအလိုက်ပွဲတော်များစွာကျင်းပရာတွင် တန်ဆောင်မုန်းလသည် ပွဲတော်အများဆုံးလဖြစ်သည်။ ကျင်းပသည့်ပွဲတော်များမှာ ကထိန်သင်္ကန်းဆက် ကပ်လှူ ဒါန်းပွဲ၊ မသိုးသင်္ကန်းရက်လုပ်လှူဒါန်းပွဲ၊ ပံ့သကူပွဲတော်၊ မဲဇလီဖူးသုပ်ဝေငှပွဲတော်၊ ဆီမီးထွန်းပွဲ တော်၊ မီးပုံးပျံပွဲတော်၊ နိဗ္ဗာန်ဈေးပွဲတော်တို့ဖြစ်ကြသည်။
ထိုပွဲတော်များအပြင် တန်ဆောင်မုန်းလပြည့်ညသည် သာမညဖလအခါတော်နေ့ဖြစ်သည်။ ထိုနေ့ဖြစ်ပေါ်လာရခြင်းမှာ မြတ်စွာဘုရားရှင်လက်ထက်တွင် အဇာတသတ်မင်းသည် ဒေဝဒတ်နှင့် ပေါင်းမိသဖြင့် ခမည်းတော်ဗိမ္မိသာရမင်းကြီးကို သတ်ခဲ့မိသောအချိန်မှစ၍ အိပ်မပျော်သော ဝေဒနာ စွဲကပ်ခဲ့သည်။
ထိုရောဂါပျောက်ကင်းရန် မြတ်စွာဘုရားထံရောက်ရှိ၍ မြတ်စွာဘုရားမှ သာမညဖလတရား တော်ကိုဟောခဲ့သည်။ ထိုအချိန်မှစ၍ ဝေဒနာလည်းပျောက်ကင်းသွားသည်။ ဗုဒ္ဓသာသနာကို အသက်ပေးကြည်ညိုသူဖြစ်ပြီး ပထမသင်္ဂါယနာတင်ပွဲဖြစ်မြောက်ရေးကူညီခဲ့သည်။ ခမည်းတော်ကို သတ်ခဲ့မိသဖြင့် ကြီးလေးသောမဟာအဝီစိငရဲ၌ မခံရတော့ဘဲပေါ့လျော့သော လောဟကုမ္ဘီငရဲ၌ အနှစ်ခြောက်သောင်းသာခံရသည်။ ငရဲမှလွတ်ပြီး ဝိဇီတာဝီအမည် ဖြင့် ရဟန္တာ ဖြစ်၍ ကျွတ်တမ်း ဝင်မည်။
ဤကား သာမညဖလသုတ်ကို နာကြားရသဖြင့် အကျိုးကျေးဇူးများရရှိသော အဇာတသတ် မင်း ၏ ဖြစ်ရပ်ပင်ဖြစ်ပေသည်။ ထို့ကြောင့် တန်ဆောင်မုန်းလပြည့်နေ့ရောက်တိုင်း နိုင်ငံတစ်ဝန်းရှိ ဘုရားစေတီပုထိုးများတွင် သာမညဖလသုတ္တန်ကို ရွတ်ဖတ်ပူဇော်ကြသည်။ တန်ဆောင်မုန်း လပြည့်ညသည် ဆေးပေါင်းခသည့် ညဟူ၍လည်း ရှေးအစဉ်အလာအရဆိုခဲ့သည်။
လပြည့်ညတွင် သစ်ပင်အပေါင်းမှ သစ်ပင်စောင့်နတ်များသည် မဲဇလီပင်စောင့်နတ်အား လာရောက် ခစားကြသောကြောင့် ဆေးပေါင်းခသည့်ညဟုဆိုလိုသည်။ လပြည့်နေ့မတိုင်မီ မဲဇလီ ဖူးများ ရှာဖွေခူးယူကြသည်။ လပြည့်နေ့တွင်မဲဇလီဖူးများပြုတ်၍ မြေပဲဆန်များ၊ ဆီချက်များဖြင့် သုပ်ပြီး ပတ်ဝန်းကျင်ရှိအိမ်များ၊ ဆွေမျိုးများအား ဝေငှအလှူအတန်းပြုကြသည်။ ည ၁၂ နာရီတိတိအချိန်ရောက်မှစားလျှင် ဆေးပေါင်းခသည်ဟုဆိုသောကြောင့် စကားစမြည်ပြောရင်း ထိုင်စောင့်ရသည်။ မြန်မာတိုင်းရင်းဆေးဆရာကြီးများမှာလည်း ည ၁၂ နာရီတိတိအချိန်သည် ဆေးပေါင်းခသည့်ည၏အစွမ်းထက်ဆုံးအချိန်ဖြစ်သည်ဟုသတ်မှတ်ကာ ဆေးဝါးမျိုးစုံဖော်စပ် လေ့ရှိ ကြသည်။
တန်ဆောင်မုန်းလပြည့်ညသည် ရှေးအစဉ်အလာတစ်ခုဖြစ်သည့် ပံ့သကူပစ်သည့် အလှူဒါန လည်း ပြုလုပ်ကြသည်။ ပံ့သကူပစ်ခြင်းသည် ရဟန်းသံဃာတော်များ ၏ကျင့်စဉ်ဓမ္မ ဖြစ်သော ဓူတင် ၁၃ ပါးတွင် တစ်ပါးအပါအဝင်ဖြစ်သည့် ပံ့သကူဓူတင်ကိုအကြောင်းပြု၍ ဖြစ်ပေါ်လာသည်။ ပံ့သကူဓူတင်သည် ဒါယကာ၊ ဒါယိကာမများ တိုက်ရိုက်လှူဒါန်းသည့်သင်္ကန်းကိုပယ်၍ လူတို့စွန့်ပစ် သောအဝတ်များကို ကောက်ယူစုဆောင်း၍ ချုပ်ခြင်း၊ စပ်ခြင်း၊ ဆေးဆိုးခြင်းတို့ ပြုလုပ်ထား သော သင်္ကန်းကိုဝတ်ခြင်းဖြစ်သည်။ ထိုအရာများကို အစွဲပြု၍ ယနေ့မြန်မာနိုင်ငံ အရပ်ရပ် ရှိ ဗုဒ္ဓဘာ သာဝင်တို့သည် ပိုက်ဆံများ၊ ပစ္စည်းများကို ပံ့သကူပစ်၍ လှူဒါန်းကြသည်။
နိဗ္ဗာန်ဈေးပွဲတော်သည် ရပ်ကွက်များအတွင်းပြည်သူများ တပျော်တပါးပျော်ရွှင်စွာဆင်နွှဲကြ သည့်ပွဲတော်ဖြစ်သည်။ နိဗ္ဗာန်ဈေးဆိုသည့်အတိုင်း လိုချင်သည့်အရာကို အလွယ်တကူရယူနိုင် သည့်သဘောဖြင့် တစ်ဦးလျှင် ပစ္စည်း၊ မုန့်တစ်မျိုးစီဖြင့် အပြန် အလှန် လဲလှယ် လှူဒါန်း ကြခြင်း ပင်ဖြစ်သည်။ ကလေး၊ လူကြီးအားလုံး ဆင်နွှဲနိုင်သည့်ပွဲတော်ဖြစ်သည်။
တန်ဆောင်မုန်းလပြည့်ညသည် ဆီမီးထွန်းပွဲနှင့်အတူ မီးပုံးပျံပွဲများလည်းကျင်းပကြသည်။ ဆီမီးထွန်းပွဲပြုလုပ်ရခြင်းသည် မြတ်စွာဘုရား၏ဆံတော်ကို ဌာပနာပြီး တာဝတိံသာနတ်ပြည်တွင် တည်ထားသော စူဠာမဏိစေတီကိုရည်မှန်းကာ ဗုဒ္ဓါနုဿတိပွားများလျက် ဆီမီးများပူ ဇော်ကြ ခြင်းဖြစ်သည်။
ထို့ပြင် မြတ်စွာဘုရားအားရည်မှန်း၍ မီးပုံပွဲများ၊ မီးရှူးမီးပန်း များ ပစ်ဖောက်ခြင်း တို့ကို ပြုလုပ်ကြသည်။ ဥပမာအားဖြင့် တောင်ကြီးတန်ဆောင်တိုင်ပွဲတော်တွင် မြတ်ဗုဒ္ဓကိုရည်မှန်း ၍ ညမီးကြီးမီးပုံးပျံများလွှတ်တင်ပူဇော်ကြသည်။ မိမိတို့၏နေအိမ်များတွင်လည်း မြတ်စွာဘုရား အားရည်မှန်း၍ ဆီမီးများထွန်းညှိပူဇော်ကြသည်။
တန်ဆောင်မုန်းလ၏ ပွဲတော်များအနက် ကထိန်သင်္ကန်းဆက်ကပ်လှူဒါန်းသည့်ပွဲတော်သည် အစည်ကားဆုံးဖြစ်သည်။ “ကထိန်”ဟူသော ဝေါဟာရသည် ပါဠိဘာသာစကား “ကထိန”မှ ဆင်းသက်လာပြီး မြဲမြံခိုင်ခံ့ခြင်းဟုအဓိပ္ပာယ်ရသည်။ “ဘုရားမှာ စိန်၊ ကျောင်းမှာ သိမ်၊ ဆွမ်းမှာ ပိဏ်၊ သင်္ကန်းမှာ ကထိန်” ဟူ၍ ဆိုရိုးစကားရှိသည်။ ဘုရားစေတီပုထိုးများ တည်ထားကိုး ကွယ်ရာတွင် စိန်ဖူးတော်သည် အထွတ်အမြတ်ဖြစ်သည်။ ကျောင်း၊ ကန်၊ ဇရပ်များအနက် သိမ်သည် မြင့်မြတ်သောရဟန်းတော်များစွာမွေးထုတ်ပေးရာ သိမ်သမုတ်ရာအဆောက်အအုံဖြစ်၍ အထွတ်အမြတ်ဖြစ်သည်။ ဆွမ်းလောင်းလှူရာတွင် နေ့စဉ်ဝတ္တရားမပြတ် လောင်းလှူသော ပိဏ္ဍပါတ်ဆွမ်းဟင်းအလှူသည် မွန်မြတ်သည်။ ကထိန်သင်္ကန်းသည် တစ်နှစ်မှာ တစ်လ၊ တစ်လမှာ တစ်ရက်၊ တစ်ရက်မှာ တစ်ကျောင်း၊ တစ်ကျောင်းမှာ တစ်ကြိမ်သာလှူခွင့်ရသည်။ အလှူဦးသင်္ကန်း၊ မိုးရေခံသင်္ကန်း၊ ဝါဆိုသင်္ကန်း၊ ကထိန်သင်္ကန်းဟူ၍ လှူဒါန်းမှုအမျိုးမျိုးအနက် ကထိန်သင်္ကန်း အလှူသည် အမွန်မြတ်ဆုံးအလှူဖြစ်သည်။
ကထိန်သင်္ကန်းကို ဉတ်သင်္ကန်း၊ ကထိန်သင်္ကန်း၊ မိုးပေါ်ကျသင်္ကန်း၊ မသိုးသင်္ကန်းဟု အမျိုးမျိုးခေါ်ကြသည်။ ဉတ်သင်္ကန်းဟူသည် ကထိန်ခင်းထိုက်သောရဟန်းအား ကထိန်ခင်းမည့် သင်္ကန်းကို ဉတ္တိဒုတိယကမ္မဝါစာဖတ်ပြီး ပေးအပ်ရသည်ကိုစွဲ၍ ဉတ်သင်္ကန်းကြီးဟုခေါ်သည်။ ကထိန်ခင်းမည့်သင်္ကန်းမှာ “ကထိန်ခင်းရန် ထုတ်မိန့်ပြန်၊ သုံးတန်သင်္ကန်း မျိုး”ဟူသည့် အတိုင်း ဘုရားရှင်ခွင့်ပြုတော်မူသည့် ဒုကုဋ်ဟုခေါ်သော နှစ် ထပ်သင်္ကန်း၊ သင်းပိုင် ဟုခေါ် သောခါးဝတ်သင်္ကန်းနှင့်ဧကသီဟုခေါ်သော ကိုယ်ရုံသင်္ကန်းတို့ဖြစ်သည်။ ကထိန်သင်္ကန်းဆက်ကပ်လှူဒါန်းရာတွင် ဒါယကာ၊ ဒါယိကာမများမှ ကထိန်အာနိသင်အကျိုး(၅)ပါးကိုလည်းရရှိသည်။ ထိုအကျိုး(၅)ပါးမှာ
(၁) အရပ်လေးမျက်နှာသို့ အနှောင့်အယှက်မရှိ လွတ်လပ်စွာသွားလာနိုင်ခြင်း၊
(၂) မည်သည့်အရပ်သို့မဆို တာဝန်မလေးဘဲ ပေါ့ပေါ့ပါးပါးသွားလာနိုင်ခြင်း၊
(၃) အစားအသောက်နှင့်ပတ်သက်၍ အဆိပ်အတောက်ကင်းဝေးခြင်း၊
(၄) မိမိပစ္စည်းများကို ရန်သူမျိုး(၅)ပါး ဖျက်ဆီးခြင်းမှ ကင်းဝေးခြင်း၊
(၅) မိမိပစ္စည်းများကို သူတစ်ပါးတို့ လာရောက်ယူငင်ခြင်းမှ ကင်းဝေးခြင်းတို့ဖြစ်သည်။
ကထိန်သင်္ကန်းဆက်ကပ်ခြင်းအပြင် မသိုးသင်္ကန်းဆက်ကပ်လှူဒါန်းပွဲသည်လည်း မြတ်စွာ ဘုရားရှင်လက်ထက်ကပင်ရှိခဲ့သည်။ မိထွေးတော်ဂေါတမီအမှူးပြုသည့်နန်းတွင်းသူများသည် ဝါဂွမ်းမှအစ ချည်ငင်၊ ဆေးဆိုး၊ ရက်ကန်းရက်၊ သင်္ကန်းချုပ်လုပ်ခြင်းကို ညတွင်းချင်းအပြီး ဆောင်ရွက်ကြသည်။ ထိုရိုးရာဓလေ့ကို ယနေ့အထိ ထိန်းသိမ်းလျက်ရှိသည်။ နှစ်စဉ်နှစ်တိုင်း တန်ဆောင်မုန်းလဆန်း ၁၄ ရက် ညနေတွင် မြန်မာနိုင်ငံရှိ တန်ခိုးကြီးဘုရားများ၌ ရက်ကန်း စင်များပြုလုပ်ပြီး ဘုရားရှင်အားရည်မှန်း၍ မသိုးသင်္ကန်းရက်လုပ်လှူဒါန်းကြသည်။ နေ့ကူးသွား သော သင်္ကန်းသည် မသိုးသင်္ကန်းဟုမခေါ်နိုင်ပေ။ ထို့ကြောင့် နံနက် ၅ နာရီမထိုး မီ မသိုးသင်္ကန်း ဆက်ကပ်လှူဒါန်းကြရန် ဆောင်ရွက်ကြခြင်းဖြစ်သည်။
ဗုဒ္ဓဘာသာမြန်မာလူမျိုးတို့ မြတ်နိုးတန်ဖိုးထားအပ်သော ၁၂ လရာသီပွဲတော်များအနက် တန်ဆောင်မုန်းလ၏ပွဲတော်များထဲမှ ကထိန်သင်္ကန်းဆက်ကပ်သည့်ပွဲတော်သည် ကာလဒါနအား ဖြင့် ရခဲလှသည့်အပြင် ကုသိုလ်များတိုးပွားသည့်ပွဲတော်ဖြစ်သဖြင့် “ဝတိံတက်လှမ်း မြတ်သင်္ကန်း” ကို ဆက်ကပ်နိုင်စေရန် နှိုးဆော်အပ်ပါကြောင်းနှင့် ဗုဒ္ဓဘာသာမြန်မာလူမျိုးတို့သည် လရာသီ အလိုက် ပွဲတော်များကျင်းပပြီး အလှူအတန်းများ ပြုလုပ်ကြသည့်ရိုးရာဓလေ့ထုံး တမ်းအစဉ် အလာများကို သားစဉ်မြေးဆက်လက်ဆင့်ကမ်းထိန်းသိမ်းသင့်ပါကြောင်းတင်ပြအပ်ပါသည်။
DOCA(ပြည်ထောင်စုနယ်မြေ)